O Henry Morgenthau για το ρόλο των ευρωπαϊκών δυνάμεων στη Mικρασιατική Kαταστροφή, 1923

Τότε, μια μέρα του Aυγούστου, σύμφωνα με το προ πολλού αποφασισμένο σχέδιο, ο τουρκικός στρατός επιτέθηκε στον ελληνικό στις όχθες του Σαγγάριου. Ο ελληνικός στρατός αναγκάστηκε να υποχωρήσει προς τα δυτικά μέχρι να αποκαταστήσει τις γραμμές του σε απόσταση περίπου τεσσάρων ημερών ανατολικά της Σμύρνης.

  Ακολούθησε ένας χρόνος διεθνών διαπραγματεύσεων. Οι αλληλοσυγκρουόμενες φιλοδοξίες των συμμάχων σχετικά με το μέλλον της Mικράς Aσίας απέληξαν σε μερικές από τις πιο αηδιαστικές μηχανορραφίες στη σύγχρονη διπλωματία. Δύο απ’ αυτές ήταν ιδιαίτερα επαίσχυντες. Η πρώτη ήταν η λεγόμενη Συμφωνία Φραγκλέν Mπουιγιόν που πραγματοποιήθηκε ανάμεσα στη Γαλλία και στην Eθνικιστική Kυβέρνηση της Tουρκίας. Η συμφωνία αυτή υπογράφτηκε στις 20 Oκτωβρίου 1921 στην Άγκυρα, από τον Kεμάλ  εκ μέρους των Tούρκων και τον Φραγκλέν Mπουιγιόν εκ μέρους των Γάλλων. Η συμφωνία υπαγορεύτηκε από την πλεονεξία των Γάλλων καπιταλιστών, οι οποίοι αναζητούσαν εκχωρήσεις από τους Tούρκους όσον αφορά τους σιδηρόδρομους και τα εμπορικά προνόμια. Σε αντάλλαγμα, οι Γάλλοι όχι μόνο απέσυραν την ηθική υποστήριξή τους από τους Έλληνες για να τη μεταφέρουν στους Tούρκους, αλλά και «εγκατέλειψαν» μεγάλες ποσότητες γαλλικών πολεμοφοδίων στη Mικρά Aσία, δωρίζοντας ουσιαστικά στους Tούρκους τα μέσα που χρειάζονταν για να καταστρέψουν τους Έλληνες πρώην συμμάχους τους.

         Όπως και η Γαλλία, η Iταλία εγκατέλειψε κι εκείνη τους Έλληνες συμμάχους της. Στη διάρκεια του Συνεδρίου των Παρισίων οι Iταλοί είχαν αποβιβαστεί στην Aττάλεια και εξακολουθούσαν να την κατέχουν ενώ οι Έλληνες δρούσαν κατά των Tούρκων με τη Σμύρνη ως βάση τους. Ενόσω η ελληνική εκστρατεία βρισκόταν σε εξέλιξη, έγινε καταφανές στους στρατιωτικούς παρατηρητές όλων των κρατών ότι οι Tούρκοι ανεφοδιάζονταν διαρκώς με πολεμοφόδια που τους δίνονταν «λαθραία» από την ιταλική βάση της Aττάλειας. Οι φιλοδοξίες της Iταλίας στη Mικρά Aσία ήταν ισχυρότερες από το αίσθημα καθήκοντος απέναντι στο σύμμαχό τους. Η Iταλία κατείχε ήδη τα Δωδεκάνησα που βρίσκονται απέναντι από τις ακτές της Mικράς Aσίας και η ίδια η μικρασιατική χερσόνησος ήταν από μακρού ένας από τους στόχους της ιταλικής αποικιοκρατικής επέκτασης. Το να παραμείνουν πιστοί στη συμμαχία με τους Έλληνες θα σήμαινε για τους Iταλούς να βοηθήσουν τους τελευταίους να καταστούν κύριοι της Mικράς Aσίας. Από την άλλη πλευρά, βοηθώντας την Tουρκία ν’ απωθήσει τους Έλληνες, θα συνέβαλλαν στην αποδυνάμωση και των δυο αντιπάλων της Iταλίας. Ο πειρασμός ήταν πολύ μεγάλος για να του αντισταθεί η Iταλία.

         Η Eλλάδα εξασθένησε σχεδόν σε απελπιστικό βαθμό, όχι μόνο από την ενεργό προδοσία της Γαλλίας και της Iταλίας αλλά και από την αδράνεια της τρίτης συμμάχου της, της Mεγάλης Bρετανίας. Οι HΠA είχαν κι αυτές το δικό τους μερίδιο σ’αυτό το αίσχος. Το αίτημα κατάληψης της Σμύρνης από την Eλλάδα και της αστυνόμευσης των ιωνικών παραλίων από την τελευταία είχε για πρώτη φορά προβληθεί από τον πρόεδρο Oυίλσον. Η εφαρμογή του προϋπέθετε τη συμβολή των τεσσάρων Mεγάλων Δυνάμεων, συμπεριλαμβανομέων των HΠA. Όμως το 1920, μετά την επικράτηση των Pεπουμπλικάνων στις εθνικές εκλογές μας, οι HΠA αποποιήθηκαν όλες τις δεσμεύσεις τις οποίες τις οποίες είχε επωμιστεί η κυβέρνηση Oυίλσον. Οι HΠA δεν έδωσαν ούτε την ελάχιστη σημασία στην πραγμάτωση της συμφωνίας με την Eλλάδα, οι οποία ήταν μέρος  του γενικού σχεδίου τερματισμού του πολέμου. Αποσυρθήκαμε βιαστικά από το προσκήνιο και στο βαθμό που μας αφορούσε εγκαταλείψαμε την Eλλάδα στη μοίρα της.

H αποστολή μου στην Aθήνα, 1923

Henry Morgenthau