Του Aλέξανδρου Παπαδιαμάντη
Ακόμα αδυνατώ να συνοικειωθώ προς την ιδέαν, ότι ο Xαρίλαος Tρικούπης δεν υπάρχει πλέον εν τοις ζώσιν, ότι ο κολοσσός ούτος της πολιτικής κείται νεκρός. Εξακολουθώ να τον φαντάζωμαι πάντοτε ζώντα. Ο Tρικούπης εργαζόμενος, ο Tρικούπης μελετών και παρασκευαζόμενος δια τας εν τη Bουλή συζητήσεις, ήτο τι άξιον θαυμασμού. Ουδείς Έλλην ηδυνήθη να συστηματοποιήση την εργασίαν του και τας μελέτας του τόσον τελείως, όσον αυτός· ήτο αυτή η τάξις προσωποποιημένη. Όλα τα έγγραφα, όλα τα έντυπα, όλα τα στοιχεία, τα απαιτούμενα δια την εργασίαν του ήσαν κατατεταγμένα με τόσην τάξιν, ώστε ουδέ εν δευτερόλεπτον έχανεν εις αναζήτησιν παντός ό,τι τω εχρειάζετο. Αλλ’ ούτε συνεσώρευε ποτέ επί του γραφείου του όγκους εγγράφων ατάκτως ερριμένων· ό,τι ήθελε το εύρισκε πάραυτα· ήνοιγε ωρισμένον συρτάριον, ωρισμένον φάκελον και τα ελάμβανεν άνευ της ελαχίστης χρονοτριβής. Και είχε τόσας χιλιάδας εγγράφων εκεί μέσα εις τα συρτάρια του! Aλλά το σπουδαιότερον είναι ότι ήξευρεν τι έπρεπε να μελετήση και πώς· πράγμα ουχί εύκολον.
Όταν κατήρτιζε εν νομοσχέδιον ή προπαρασκεύαζεν αγόρευσιν, την επί οιουδήποτε αντικειμένου, δεν ηρκείτο μόνον εις την συγκέντρωσιν και την μελέτην των επιχειρημάτων, δι’ ων ηδύνατο να τους αντικρούση. Ούτως ο X. Tρικούπης προπαρασκεύαζεν ουχίν μίαν, αλλά τρεις αγορεύσεις επί του αυτού θέματος· μίαν την ιδικήν του, μίαν την αντίθετον της ιδικής του, και τρίτην την αναιρούσαν ταύτην. Ούτω δε τεθωρακισμένος ήρχετο εις την Bουλήν και απεκδύετο εις την συζήτησιν με δύναμιν ακαταγώνιστον, με δύναμιν εκπλήττουσαν τους αντιθέτους. Αφού πρώτον ηγόρευεν αυτός, ήκουε κατόπιν μεθ’ υπομονής και εν σιγή τας αγορεύσεις των αντιθέτων, χωρίς ποτέ να κρατήση καμμιάν σημείωσιν. Πολλάκις τους ήκουεν υπομειδιών· έλεγες, ότι τους υπέβαλλεν εις εξετάσεις, ότι ήσαν μαθηταί απαγγέλλοντες μάθημά των ενώπιον του διδασκάλου. Και όταν αυτοί ετελείωναν, τότε χωρίς να έχη καμμίαν σημείωσιν υπ’ όψιν του ανεπήδα επί το βήμα και ανήρει εκ του προχείρου πάντας αλληλοδιαδόχως, χωρίς ν’ αφήση το ελάχιστον επιχείρημα άνευ απαντήσεως. Ήτο αληθής γίγας εν τη κοινοβουλευτική παλαίστρα.
Ο Xαρίλαος Tρικούπης ου μόνον πολλά ανεγίνωσκεν, αλλά, όπερ σπουδαιότερον, και συνεκράτει εις μνήμην του τα πάντα. Το μνημονικόν του ήτο ευρύτατον· εντούτοις ο ίδιος ήτο αντιθέτου γνώμης· έλεγε πάντοτε ότι το μνημονικόν του δεν ηδύνατο να συγκριθή προς το του πατρός του. Όσον συνόφρυς και βαρύς εφαίνετο εφαίνετο εις τους μακρόθεν βλέποντας αυτόν, τόσον χαρίεις και ομιλητικός, τόσο φαιδρός και ευφυολόγος ήτο κατ’ ιδίαν. Μετά των σοφών ήτο σοφός, μετά των σπουδαίων σπουδαίος, μετά των ελαφρών ελαφρός· μετά των πολιτευομένων ωμίλει περί πολιτικών, μετά των φιλολόγων περί φιλολογίας, μετά των μαθηματικών περί μαθηματικών, μετά χημικών περί χημείας, μετά των αρχαιολόγων περί αρχαιολογίας, και εν πάσι τούτοις εθαυμάζετο διά τας μεγάλας γνώσεις του. Οι χρηματισταί τον εύρισκον εξ ίσου δυνατόν εις τα χρηματιστικά, οι καλλιτέχναι ήκουον παρ’αυτού περί καλλιτεχνίας τόσα όσα ούδ’ αυτοί εγνώριζον, και οι φίλοι των ελαφρών μυθιστορημάτων εμάνθανον μετ’ εκπλήξεώς των, ότι ο υπό τοσούτων ασχολιών βεβαρημένος πρωθυπουργός εγίγνωσκε περί των τελευταίων έργων του Δωδέ και του Zολά όσα και αυτοί, αν μη πλείονα. Εν γένει δε εδείκνυε θαυμασίαν ενημερότητα εις όλα. Αι γυναίκες εξεπλήσσοντο εξ ίσου, ακούουσαι του σοβαρού πολιτευτού, του απερροφημένου εις τας οικονομικάς μελέτας, να ταις ομιλή περί των τελευταίων συρμών μετ’ ακριβείας και παρατηρητικότητος θαυμαστής.
Τίποτε αληθώς δεν τω διέφευγεν· εύρισκεν καιρόν δι’ όλα! Αι πολλαί και ποικίλαι σοβαραί εργασίαι του δεν τον απέτρεπον ποσώς από του να παρακολουθή τα πάντα και να είναι ενήμερος και εις αυτά έτι τα παραμικρότερα και ελαχίστης σημασίας πράγματα, α διαφεύγουσι συνήθως την προσοχήν πολλών άλλων, εχόντων πολύ ολιγωτέραν του Tρικούπη εργασίαν. Αλλά και προς του κομψευόμενους νεανίσκους ήξευρε να ομιλή περί της ενδυμασίας των και περί του λαιμοδέτου των και περί της χωρίστρας των. Όσον και αν συλλογίζωμαι, δεν κατορθώνω να εύρω κανέν μειονέκτημα, κανέν ελάττωμα, καμμίαν ατέλειαν εις τον έκτακτον αληθώς και υπέροχον άνδρα. Η Eλλάς επί μακρότατον χρόνον θα αισθανθή την έλλειψιν του.
Ο Tρικούπης είχε τούτο το εξαιρετικόν, ότι ενώ οι πλείστοι των μεγάλων ανδρών φαίνονται μεγαλύτεροι μακρόθεν και μικρότεροι εκ του σύνεγγυς, αυτός όσομ εγγύτερον παρετηρείτο, τοσούτον μεγαλύτερον εφαίνετο. Φευ! Πώς εχάθη ο γίγας ούτος, και πώς έπεσε δυνατός σώζων τον Iσραήλ; Πώς κατεβλήθη εις έδαφος η δρυς η γιγαντόσωμος, ης η κορυφή υπερείχεν όλων των δέντρων του δάσους και ης οι κλάδοι παρείχον σκιάν και καταφύγιον εις χιλιάδας ανδρών; Πώς εντός της εβδομάδος ανηρπάγη αφ’ ημών ανήρ, όμοιον του οποίου προ πολών αιώνων δεν είχε παραγάγει η Eλλάς; Aίλινα μοι στοναχείτε νάπαι και Δώριον ύδωρ.
Aλέξανδρος Παπαδιαμάντης
Aκρόπολις, 7 Aπριλίου 1896
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου