Μια συζήτηση με τον Χρήστο Γιανναρά σού δημιουργεί την αίσθηση ικανοποίησης αλλά και μελαγχολίας. Ικανοποίησης γι’ αυτά που θα ακούσεις και τον τρόπο που θα τα ακούσεις, και μελαγχολίας διότι δεν είναι πολλές –ούτε καν αρκετές– οι περιπτώσεις της νεότερης γενιάς που να μπορούν να τάμουν με τον ίδιο αναλυτικό και βαθύ στοχασμό τα ζητήματα που απασχολούν σήμερα τον άνθρωπο και την ύπαρξή του.
Όχι πως δεν υπάρχουν και νεαρότεροι, όπως ο Θόδωρος Ζιάκας ή ο Θεοφάνης Τάσης, που έχουν αξιολογότατη παρουσία στον δημόσιο λόγο. Αλλά δεν αρκούν αριθμητικά. Διότι για να μπορέσει να υπάρξει ο ελληνισμός πρέπει να καταθέσει πρόταση ιδιοπροσωπίας. Και η κατάθεση πρότασης είναι μια δύσκολη άσκηση που προϋποθέτει μετοχή αλλά και συμμετοχή. Φοβάμαι πως οι συμμετοχές είναι αριθμητικά λίγες.
Από το 147 π.Χ. ως το 1821 μ.Χ., όπως μας θυμίζει ο κ. Γιανναράς, 17 φυλές εισέβαλαν στον ελλαδικό χώρο και αφομοιώθηκαν άπασες. Μηδέ της Ρώμης εξαιρουμένης. Γιατί; Διότι ήταν ισχυρός ο αρχαιοελληνικός πολιτισμός.
Η αλήθεια είναι πως κατάντησε κοινότοπη αυτή η αναφορά στον αρχαιοελληνικό πολιτισμό και πολλοί αναρωτήθηκαν μήπως αυτοπροβαλλόμαστε υπερβολικά. Για τις ανάγκες ενός κειμένου διάβαζα προσφάτως το βιβλίο του Zeev Sternhell Αντιδιαφωτισμός, και στην εισαγωγή του με εξέπληξε ευχάριστα η αναφορά: «Μετά τον αθηναϊκό 5ο αιώνα, ο 18ος αιώνας υπήρξε η δεύτερη μεγάλη εποχή της πολιτικής σκέψης. Τότε επινοήθηκαν οι νεότερες ιδέες για την ιστορία, την πολιτική και την κουλτούρα».
Από τον 5ο αιώνα π.Χ. έπρεπε να φτάσει στον 18ο αιώνα μ.Χ. η ανθρωπότητα για να επινοήσει κάτι νέο. Αυτό το νέο είναι που ονομάστηκε νεοτερικότητα και αυτό είναι που σήμερα διέρχεται κρίση. Έδωσε ό,τι ήταν να δώσει. Ο αρχαίος ελληνικός πολιτισμός δεν ήταν, απλώς, ένα γεγονός στην ανθρώπινη εξέλιξη. Αποτέλεσε μέτρο σύγκρισης. Με αυτό αναμετριόνται άπαντες, αλλά το κακό, για τον σύγχρονο ελληνισμό, είναι πως δεν μπορεί να σηκώσει το βαρύ κληρονομικό φορτίο. Από την άλλη, αν δεν έχει να προτείνει κάτι στην ανθρωπότητα, αν δεν επαναδιαμορφώσει την ιδιοπροσωπία του, κινδυνεύει με αφανισμό. Αυτή η γωνιά της γης δεν αντέχει μετριότητες.
Η αναζήτηση πρότασης εξόδου από την κρίση, που γεννά η μεταβατική περίοδος μεταξύ του παλιού που απέρχεται και του νέου που δειλά-δειλά αναδύεται, είναι υπαρκτική αναγκαιότητα για τον ελληνισμό.
Αυτό φαίνεται από τη δυσκολία που συναντούμε και προς τα δυτικά και προς τα ανατολικά.
Μετά από αιώνες κάτι πολύ σοβαρό συνέβη στη Δύση με τον Διαφωτισμό, και αφού από τον 4ο ως τον 6ο μ.Χ. αιώνα διάφορα βαρβαρικά φύλα εισέβαλαν, κατέκτησαν και διέλυσαν τη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία. Ο Χρ. Γιανναράς συνοψίζει αυτό το κάτι πολύ σημαντικό: «Η πρώτη επιδίωξη είναι η κατοχύρωση των ατομικών δικαιωμάτων στο πλαίσιο του έθνους-κράτους. Το δεύτερο: δεν έχουμε βασιλεία, ηγεμονίες κτλ., έχουμε το κράτος των πολιτών. Το κράτος των πολιτών σημαίνει ανθρώπους που συγκροτούν αυτήν την ενότητα και οι οποίοι επιλέγουν και αποφασίζουν ατομικά. Δεν χειραγωγούνται, υποτίθεται. Κατασφαλίζεται ότι μπορούν να επιλέγουν. Αυτό το στοιχείο της επιλογής είναι θεμελιώδες της νεοτερικότητας. Στην αρχαία Ελλάδα δεν υπήρχε θέμα επιλογής, υπήρχε θέμα μετοχής. Η μετοχή ήταν πάντα ένα άθλημα».
Ποια είναι η διέξοδος; Η διέξοδος δεν θα αποφασιστεί, λέει ο Γιανναράς. Θα γεννηθεί από την ανάγκη.
Και κάνει δύο προτάσεις: η πρώτη είναι ένα ριζοσπαστικά καινούριο σύστημα τοπικής αυτοδιοίκησης, το οποίο θα ξαναδώσει στον Έλληνα υπευθυνότητα, μετοχή. Ο ελληνισμός επιβίωσε επί τρεις χιλιάδες χρόνια χάρη στη μικρή κοινότητα, στην οποία καθένας έδινε λόγο στους συμπολίτες του. Και, ταυτόχρονα, επεδίωκε τον έπαινο του Δήμου και των σοφιστών.
Αλλά και ένας από τους μεγαλύτερους εν ζωή κοινωνιολόγους, ο Zygmunt Bauman, σε συνέντευξή του στην El País, θεωρεί ότι η μεγάλη σύγχρονη αντίφαση είναι ότι ενώ τα προβλήματα είναι τοπικά, η εξουσία έχει μετατεθεί σε υπερεθνικά κέντρα. Και αυτή η αντίφαση δημιουργεί κρίση. Κρίση την οποία μπορεί να υπερβεί μόνο μια μετανεοτερική λύση. Η λύση αυτή, όμως, δεν μπορεί να είναι εργαστηριακή, όπως θα έλεγε και ο Γιανναράς. Θα γεννηθεί από την καθημερινή πρακτική και τις δυσκολίες που θα υπερπηδηθούν.
Η δεύτερη πρόταση του Γιανναρά είναι η αλλαγή στην παιδεία. Και όταν μιλάει για παιδεία, εννοεί τη ριζική αλλαγή νοοτροπίας. Ενδεικτικά: αρχαία ελληνικά από το Δημοτικό.
Όχι για να μάθει αρχαία ελληνικά το παιδί. Αλλά για να εθιστεί σε μια άλλη γεύση της γλώσσας. Να καταλάβει ότι η γλώσσα είναι λογική. Και τα μαθηματικά, ως εκ τούτου, είναι γλώσσα. Γλώσσα και μαθηματικά. Σήμερα όλο το εκπαιδευτικό σύστημα στηρίζεται στην προσθήκη πληροφοριών. Κομίζουν οι επιστήμες νέες πληροφορίες, αλλά το παιδί δεν χρειάζεται πληροφορίες πια. Πατάει ένα κουμπί και έχει την πληροφορία που θέλει. Το θέμα είναι πώς του δίνεις λογική, έκφραση.
Υπάρχει όμως και ένα μεγάλο κενό που νιώθει ο άνθρωπος και προσπαθεί να το καλύψει. Η νεοτερικότητα ανέδειξε το άτομο αλλά έβαλε στο κέντρο και τον άνθρωπο. Ο άνθρωπος, με τη βοήθεια και της επιστήμης, πήρε τη θέση του Θεού. Όταν κάθησε σε αυτό το βάθρο, άρχισε να καταρρέει καθώς κατέρρευσαν όλα τα ιδεολογήματα της νεοτερικότητας. Στη μετανεοτερικότητα χρειάζεται να τον ξαναβρεί; Τι θα τον υποκαταστήσει; Δεν θα το έλεγα, απαντά ο Γιανναράς. Ο χριστιανισμός δεν εμφανίστηκε σαν μια καινούρια θρησκεία, εμφανίστηκε ως ένα γεγονός, ως εκκλησία. Όπως λέμε η Εκκλησία του Δήμου, η οποία ήταν ένα γεγονός πραγμάτωσης και φανέρωσης της πόλεως…
Ήταν η απάντηση στο ερώτημα, και αυτό προσήλκυσε τους Έλληνες, ποια ήταν η αιτιώδης αρχή της ύπαρξης. Από πού ξεκινά το υπάρχειν. Διότι από εκεί ξεκινάει ο πολιτισμός. Αν αιτία του υπάρχειν είναι μια αναγκαιότητα, ένας Θεός, τότε τα πάντα είναι ανελευθερία. Αν η αιτιώδης αρχή είναι κάποιος ο οποίος υπάρχει επειδή θέλει να υπάρχει ελεύθερα και θέλει να υπάρχει επειδή αγαπάει, και ο Θεός αγάπη εστί, τότε ο Θεός είναι πατήρ και όχι Θεός. Που σημαίνει ότι είναι ένα γεγονός ελευθερίας από κάθε ατομικότητα.
Ο δρόμος είναι μακρύς. Σίγουρα, όμως, πρέπει να διανυθεί διότι το πρόβλημα θα γίνει υπαρξιακό για την Ελλάδα. Και δεν υπερβάλλουμε.
Παντελής Σαββίδης
http://www.pontos-news.gr/article/147094/o-ellinismos-horis-protasi-kindyneyei
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου