Όταν μια κοινωνία βρίσκεται σε παρακμή, δεν εξαιρείται το εκπαιδευτικό σύστημά της. Αν και όλοι θα ήθελαν και θα περίμεναν το σχολείο να αποτελεί έναν φάρο, έναν οδηγό για να ξεπεράσουμε τα σημερινά κοινωνικά αδιέξοδα είναι σαφές ότι όχι μόνο η επιθυμία αυτή δεν μπορεί να συμβεί αλλά αντίθετα οι αδυναμίες του ελληνικού εκπαιδευτικού συστήματος ταυτίζονται με τις παθογένειες της σημερινής ελληνικής κοινωνίας. Ό,τι βλέπουμε και ζούμε στα σχολειά, το συναντάμε αργότερα παντού. Ωστόσο, αν και η επιρροή που έχει το εκπαιδευτικό σύστημα έχει μειωθεί στις μέρες μας, το καλύτερο εργαλείο για να ξαναβρούμε τον βηματισμό μας παραμένει το σχολείο, η πρωτοβάθμια και η δευτεροβάθμια εκπαίδευση. Σ’ αυτά τα 13 χρόνια, μαζί με το νηπιαγωγείο, κρίνονται όλα. Μετά είναι πολύ αργά. Όταν μεταρρυθμίζεται ένα εκπαιδευτικό σύστημα πρέπει να αλλάζει συνολικά. Καμιά αποσπασματική αλλαγή δεν προσφέρει, και μάλιστα τις περισσότερες φορές δημιουργεί περισσότερα προβλήματα, αν δεν συμφωνεί με την ισχύουσα φιλοσοφία, τις ικανότητες των εκπαιδευτικών, τα αναλυτικά προγράμματα και ό,τι άλλο εφαρμόζεται σε ένα σχολείο. Οι παράγοντες που καθορίζουν το αποτέλεσμα μιας εκπαιδευτικής προσπάθειας είναι οι εκπαιδευτικοί, οι κοινωνικές συνθήκες, τα αναλυτικά προγράμματα, το κράτος και πώς οι αποφάσεις του επηρεάζουν όλα τα προηγούμενα και φυσικά η αξιολόγηση όλων των παραπάνω.
Εκπαιδευτικοί
Εκπαιδευτικό σύστημα χωρίς εκπαιδευτικούς δεν υπάρχει. Ο εκπαιδευτικός, ο Δάσκαλος, έχει τον σημαντικότατο ρόλο στην όλη προσπάθεια. Οι δάσκαλοι, ως μονάδες και ως σύνολο, είναι οι υπεύθυνοι του σχολείου. Ό,τι καλό συμβαίνει οφείλεται σ’ αυτούς και ό,τι άσχημο έχει υπεύθυνους πάλι τους ίδιους. Το παράδειγμά τους δηλαδή, η παιδεία τους, τα ενδιαφέροντά τους και φυσικά η επιστημονική τους κατάρτηση που πρέπει συνεχώς να ανατροφοδοτείται είναι τα βασικά «όπλα» στην επαγγελματική τους καθημερινότητα. Ας φανταστούμε έναν που περνά την ώρα του σ’ένα καφενείο ή σ’ ένα πρακτορείο ΟΠΑΠ και δηλώνει ότι δεν του αρέσει το διάβασμα… Είναι ένα καθημερινό πρότυπο που δεν ενοχλεί αλλά δύσκολα μπορεί να είναι ο ίδιος που θα πείσει τους άλλους να αγαπήσουν τη μελέτη, τη γνώση και την έρευνα. Η παιδεία και η επιστημονική κατάρτηση δημιουργεί έναν δάσκαλο ικανό να ξεπερνά δυσκολίες, να διορθώνει ένα προβληματικό βιβλίο, να δημιουργεί το δικό του υλικό, να προσθέτει συνεχώς, και να εμπνέει τους μαθητές του με το πάθος του και με το παράδειγμά του. Επίσης οι εκπαιδευτικοί είναι αυτοί που πρέπει να βάζουν τους κανόνες λειτουργίας σ’ ένα σχολείο. Η συμπεριφορά των μαθητών/τριών, η εμφάνιση των μαθητών και των μαθητριών, η εμφάνιση και η καλή κατάσταση των υποδομών, ο σεβασμός στον χώρο με άλλα λόγια και σ’ αυτό που συμβαίνει είναι υποχρέωση των εκπαιδευτικών να τον επιβάλουν και αυτό είναι και επένδυση για τα επόμενα χρόνια.
Αν σήμερα πει κάποιος ότι διαθέτουμε τους εκπαιδευτικούς που χρειαζόμαστε σκέφτεται και μιλά με συντεχνιακή ιδιοτέλεια. Μια βόλτα σε ώρα διαλείμματος αρκεί για ένα εκπαιδευτικό να καταλάβει τα προβλήματα. Το λιγότερο κουρασμένοι από μια άναρχη κατάσταση, χωρίς οργανωμένες και υποχρεωτικές επιμορφώσεις, τεχνολογικά αναλφάβητοι (οι περισσότεροι διαθέτουν λιγότερες τεχνολογικές δεξιότητες από τους μαθητές τους, ιδιαίτερα από το γυμνάσιο και μετά), χωρίς άποψη γι’ αυτά που διδάσκουν, χωρίς καμιά, μα καμιά επιρροή στην αγωγή των παιδιών απλά αρνούνται να αναλάβουν την ευθύνη. Φοβίζει το γεγονός, ακόμα και στο δημοτικό, ότι αναλαμβάνουν τα παιδιά για περίπου 6 ώρες κάθε μέρα, ότι είναι υπεύθυνοι για τα πάντα, ότι είναι υποχρεωμένοι να συμμετέχουν στην αγωγή των παιδιών κι όχι να απέχουν.
Στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση η κατάσταση σε ορισμένες περιπτώσεις προκαλεί ντροπή. Πριν λίγους μήνες βρισκόμενος στο μουσείο των Δελφών είδα μαθητές και φοιτητές από ευρωπαϊκά σχολεία να ξεναγούνται. Μόνο από την στάση του σώματός τους, την προσοχή που έδιναν στην ξεναγό μού προκάλεσαν τον θαυμασμό αλλά ταυτόχρονα και την ντροπή. Και αυτό γιατί βλέπω τα γυμνάσια και τα λύκεια της Θεσσαλονίκης πώς επισκέπτονται τα μουσεία της πόλης, πώς καταλήγουν στα καφέ της πλατείας Αριστοτέλους σε ώρα μαθήματος (και η επίσκεψη στο μουσείο μάθημα είναι) και πώς στα πλαίσια της πενθήμερης εκδρομής τους ξενυχτούν στα κοσμικά κέντρα της πόλης που επισκέπτονται ενώ οι περισσότεροι είναι ακόμη ανήλικοι.
Κοινωνικές συνθήκες
Οι κοινωνικές συνθήκες σε κάθε περιοχή επηρεάζουν την επίδοση των μαθητών. Όσο πιο υποβαθμισμένη είναι μια περιοχή τόσο πιο χαμηλές παρατηρούνται οι επιδόσεις των μαθητών/τριών. Αυτό όμως είναι η πραγματικότητα πάνω στην οποία καλείται ο εκπαιδευτικός να εργαστεί. Δεν μπορεί να προβάλλεται ως δικαιολογία. Συχνά ακούω δικαιολογίες όπως «το σχολείο έχει πολλούς αλλοδαπούς…», ή «το σχολείο έχει πολλούς Ρομά…» ή «η περιοχή θεωρείται υποβαθμισμένη….». Είναι σαφές ότι όλα τα παραπάνω δημιουργούν πολλές δυσκολίες. Όμως το σχολείο πρέπει πάντα να παρουσιάζει αποδείξεις έργου και να μην ψάχνει άλλοθι. Το «δεν γίνεται» είναι μια φράση απαγορευμένη σε όσους ισχυρίζονται ότι πιστεύουν στην εξέλιξη και στη βελτίωση. Η φιλοδοξία πρέπει να είναι πάντοτε παρούσα. Αν το σχολείο δεν πιστεύει, δεν θα πείσει μαθητές και γονείς. Θα λειτουργεί περισσότερο ως χαλαρό κέντρο φύλαξης ανηλίκων παρά ως χώρος που δημιουργεί προσωπικότητες.
Αναλυτικά προγράμματα
Αναλυτικό πρόγραμμα μπορούμε να χαρακτηρίσουμε απλοϊκά τον οδηγό τον οποίο ακολουθεί ο δάσκαλος όταν διδάσκει. Τους στόχους και τον τρόπο. Με όρους πραγματικότητας δηλαδή το σχολικό βιβλίο και το βιβλίο του δασκάλου ανά γνωστικό αντικείμενο. Είναι αλήθεια ότι ενώ οι στόχοι είναι δεσμευτικοί και σωστά, στους τρόπους ο εκπαιδευτικός έχει υποτίθεται κάποια περιθώρια επιλογής. Δεν είναι στόχος αυτού του κειμένου να καταγράψει αστοχίες. Ωστόσο, η ύπαρξη ενός και υποχρεωτικού βιβλίου ανά γνωστικό αντικείμενο καθιστά υποχρεωτικό τον τρόπο προσέγγισης των γνωστικών αντικειμένων. Ο κρατικός συγκεντρωτισμός σε όλο του το μεγαλείο… Ένας Υπουργός αποφασίζει, μια ομάδα γράφει και το κάθε σχολικό βιβλίο διανύει μια πορεία 15 ετών ως φορέας «της μίας και μοναδικής αλήθειας…». Τόσοι εκδοτικοί οίκοι με εργαλείο τον ανταγωνισμό θα μπορούσαν να γράψουν εξαιρετικά σχολικά βιβλία και μάλιστα με χαμηλότερο ίσως κόστος για το δημόσιο. Το Κράτος θα έβαζε κάποιους ποιοτικούς κανόνες, θα έλεγχε και ο εκπαιδευτικός θα μπορούσε να επιλέξει το κατά τη γνώμη του καλύτερο. Αντί όλοι οι εκδοτικοί οίκοι να εκδίδουν βοηθήματα θα μπορούσαν να γράφουν τα ίδια τα σχολικά βιβλία και να δοκιμάζονται στον ανταγωνισμό… Αντί γι’ αυτό το απλό, κάποιοι κομματικοί ή υπουργικοί φίλοι αναλαμβάνουν ως σοφοί με τα γνωστά αποτελέσματα που κρατούν δεκαετίες μέχρι τον επόμενο διαγωνισμό…
Στο σχολείο η γνώση περιορίζεται στην πληροφορία κι όχι στην δεξιότητα. Αποστήθιση, κοινώς παπαγαλία, πληροφοριών. Άλλο όμως πλούτος γνώσεων και άλλο όγκος. Το ελληνικό σχολείο δεν το απασχολεί η εμβάθυνση, η επεξεργασία, η ουσιαστική δημιουργικότητα στον λόγο, στην τέχνη και στην τεχνική, δεν υπάρχει κανένας προβληματισμός για αυτά που ακούγονται, καμία μελέτη της ίδιας της κοινωνίας, καμιά καλλιέργεια τρόπου σκέψης, καμιά καλλιέργεια πρωτοβουλίας, αυτενέργειας από πλευράς των μαθητών αλλά και των εκπαιδευτικών. Ας πάρουμε για παράδειγμα το μάθημα της ιστορίας. Οι μαθητές σήμερα δεν αντιλαμβάνονται τίποτα, μα τίποτα από την κοσμοθεωρία των προηγούμενων εποχών ή τις ιδέες που προηγήθηκαν της ελληνικής επανάστασης. Ποιος μαθητής της Θεσσαλονίκης γνωρίζει την τόσο ιδαίτερη ιστορία της πόλης του…; Μόνο όσων ο δάσκαλος διαθέτει το μεράκι… Και αυτό δεν είναι αρκετό. Το ελληνικό σχολείο δεν δίνει εθνική ταυτότητα· όχι απλά δεν το λες φορέα του ελληνικού πολιτισμού σε όλες τις εκφάνσεις του, αλλά δεν προκαλεί ούτε τον σεβασμό των μαθητών σε όλο αυτόν τον πνευματικό πλούτο που αποτελεί μια παγκόσμια κληρονομιά με εξαίρεση φοβάμαι τους Έλληνες.
Επίσης στο ελληνικό σχολείο δεν γίνεται καμιά προσπάθεια αναγνώρισης των ταλέντων των μαθητών. Η αναγνώριση του όποιου ταλέντου στη σύγχρονη εποχή είναι και θέμα δημοκρατίας. Το να αναγνωρίζει το άτομο τα ταλέντα του και να έχει την ευκαιρία να τα καλλιεργήσει και να τα αναδείξει είναι ίσως η πιο σύγχρονη εκδοχή μιας δημοκρατικής κοινωνίας.
Ένα σύγχρονο σχολείο, στην εποχή της πληροφορίας, πρέπει να προσφέρει τους τρόπους απόκτησης της γνώσης και της δεξιότητας, να δίνει συνεχείς ευκαιρίες ανάδειξης ταλέντων, να είναι ανοιχτό στην κοινωνία, σε ειδικούς, σε βιωματικές δράσεις, σε επισκέψεις σε χώρους με ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Η αγάπη για την γνώση και η διάθεση για συνεχή εξέλιξη και πρόοδο πάνω σε στέρεες βάσεις δεν μπορεί να είναι χαρακτηριστικό μιας ελίτ. Πρέπει να αποτελεί χαρακτηριστικό στοιχείο όλου του λαού και ιδιαίτερα αυτών που προέρχονται από τις πιο ευάλωτες κοινωνικές ομάδες. Δεν πρέπει να αποτελούν επίσης χαρακτηριστικά μόνο αυτών που ασκούν κάποιο ελεύθερο επιστημονικό επάγγελμα αλλά όλων των αυριανών εργαζομένων.
Αξίζει επίσης να αναφερθεί ότι στην Ελλάδα δεν υπάρχει σχολικός αθλητισμός τη στιγμή που η φροντίδα του σώματος με τη γυμναστική θα έπρεπε να είναι κάθε μέρα παρούσα.
Κράτος
Στην Ελλάδα το κράτος ελέγχει το σύνολο της εκπαίδευσης. Ελέγχει και επιβάλλεται και στην ιδιωτική εκπαίδευση για την οποία δεν ξοδεύει ούτε ευρώ (Αντί να ελαφρύνει τους γονείς που επιλέγουν κάποιο ιδιωτικό σχολείο αφού αν και φορολογούμενοι δεν επιλέγουν ένα δημόσιο σχολείο στέκεται και ιδεοληπτικά απέναντί τους.). Και η πολιτική ή καλύτερα το κυβερνόν κόμμα ελέγχει το κράτος. Κάπου εδώ ξεκινούν όλα τα προβλήματα. Σε μια κοινοβουλευτική δημοκρατία όπου ο εκλεγμένος αντιπρόσωπος κολακεύει πάντα τον λαό δηλαδή τους δημοσίους υπαλλήλους, τους φαρμακοποιούς, τους οδηγούς ταξί, τους δημοτικούς υπαλλήλους, όλο τον λαό είναι «αδύνατον να μην έχει την καλύτερη άποψη» και για την εκπαίδευση. Πάντα θα φταίει «το σύστημα», έτσι γενικώς και αορίστως. Για αυτό το λόγο εφαρμόζονται «μεταρρυθμίσεις» που αφορούν μόνο τον τρόπο εισαγωγής στα πανεπιστήμια και δεν ενοχλούν κανένα κατεστημένο μικρό ή μέγαλο συμφέρον. Τώρα πώς γίνεται να έχουμε τους καλύτερους εκπαιδευτικούς, τα καλύτερα σχολεία, τα καλύτερα πανεπιστήμια και ταυτόχρονα να ερχόμαστε τελευταίοι σε κάθε αξιολόγηση, να μην είμαστε οι ίδιοι ευχαριστημένοι και να βρισκόμαστε και σ’ αυτήν την κατάσταση μόνο ένας Έλληνας πολιτικός ή εκπαιδευτικός μπορεί να το εξηγήσει… Μάλλον «φταίει το σύστημα… και η νεοφιλελεύθερη παγκοσμιοποίηση…». Εμείς ποτέ…!
Τεχνική εκπαίδευση
Πολύ σημαντικός είναι ο ρόλος της τεχνικής εκπαίδευσης. Μιας προσπάθειας που πρέπει να έχει αποτελέσματα και από την επιτυχία της να κερδίζει κύρος. Και εδώ τα αποτελέσμτα είναι φτωχά.
Αξιολόγηση
Η κορυφαία διαδικασία στην εκπαίδευση είναι η συνεχής αξιολόγηση των μαθητών, των στελεχών, των προγραμμάτων και των δομών. Σε ένα κόσμο που συνεχώς αλλάζει δεν γίνεται οι δάσκαλοι να διδάσκουν τα ίδια με τον ίδιο τρόπο και στα σαράντα χρόνια της καριέρας τους, και μάλιστα πολλοί να έχουν ως πρότυπο τον δικό τους δάσκαλο όταν ήταν μαθητές. Η αυτοαξιολόγηση είναι το πρώτο χαρακτηριστικό κάθε επαγγελματία αλλά δεν αρκεί. Οπωσδήποτε η επιτυχία ενός διδακτικού έργου είναι σχετική και έχει να κάνει και με παράγοντες που ξεπερνούν τον δάσκαλο. Η ποιότητα όμως της προσπάθειας, της εργασίας κάθε εκπαιδευτικού πρέπει να κρίνεται και από τον ίδιο και από τους προϊσταμένους του και από τους γονείς. Ο δάσκαλος πρέπει να εξηγεί, να πείθει. Οι αποδείξεις στην εποχή μας προηγούνται του κύρους. Τον σεβασμό τον κερδίζουμε.
ΓΚ
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου