Kράτος και Nεοέλληνες

E.Π.Παπανούτσου

Ηλικιωμένος άνθρωπος που επί πολλά χρόνια εργάστηκε στη διοικητική υπηρεσία του Kράτους και ανέβηκε όλες τις βαθμίδες της, συνόψισε κάποτε τα διδάγματα της μακράς πείρας του με μια παρατήρηση άξια να μας βάλει σε πολλές σκέψεις.

Το Kράτος, έλεγε, όχι ως αφηρημένη ιδέα, αλλά ως συγκεκριμένο βίωμα, σαν ένα κομμάτι από την ίδια τη ζωή μας, λείπει από τους σημερινούς ‘Eλληνες. Το αισθάνονται ως ξένο, όχι δικό τους, και δεν το πονούν. Τη χώρα τους την αγαπούν με πάθος. Για μια φούχτα από το χώμα της είναι άξιοι να πεθάνουν με την πιο μεγάλη ευκολία. ‘Άλλο Πατρίδα όμως και άλλο Πολιτεία. Με την Πατρίδα είμαστε στενότατα δεμένοι· την έχουμε βάλει μέσα στο αίμα μας, γιατί και με το αίμα μας την έχουμε κρατήσει. Την Πολιτεία όμως, δηλαδή αυτόν τον ορισμένο τρόπο με τον οποίο έχει οργανωθεί και διοικείται ο τόπος, αυτή την απρόσωπη δύναμη που λειτουργεί στο όνομα όλων για να εξασφαλίζει με τα όργανα και τους θεσμούς της τη ζωή και την ελευθερία μας, δεν μπορούμε να τη νιώσουμε σαν κάτι εντελώς δικό μας. Είναι ξένο σώμα για το αίσθημά μας. 

Απόδειξη ότι δεν πονούμε ούτε αισθανόμαστε ενστιγματικά την ανάγκη να προστατέψουμε ό,τι ανήκει στο Kράτος, το δημόσιο κτήμα. Απέναντι του δείχνουμε αδιαφορία και κάποτε μια απίστευτη εχθρότητα και μανία καταστροφής. Από παιδιά στο σχολείο κακοποιούμε βάρβαρα τα θρανία και τους τοίχους του σχολείου - «ανήκει στο δημόσιο, δεν είναι δικό μας». Την ίδια αστοργία δείχνουμε στα δικαστήρια, στα άλλα δημόσια γραφεία, ακόμη και στους πάγκους του πάρκου ή στις δημόσιες κρίνες, σε ό,τι τέλος πάντων είναι κρατική περιουσία. Μόλις αντιληφθούμε ότι κάτι τι ανήκει ή με κάποιο τρόπο βρίσκεται στην κυριότητα αυτής της απρόσωπης δύναμης, αν δεν μπορούμε να το οικειοποιηθούμε, με ευχαρίστηση το φθείρουμε. Με την ίδια ευκολία προσπαθούμε ν’ αποφεύγουμε τις υποχρεώσεις μας προς το Kράτος ή να καταστρατηγούμε τις νόμους του. Είναι ο «άλλος», όχι ο εαυτός μας. Και τον ξεγελούμε ή σηκώνουμε το όπλο εναντίον του, χωρίς να καταλαβαίνουμε ότι κατά βάθος τον εαυτό μας απατούμε ή πληγώνουμε. 

Και από τις παρατηρήσεις του αυτές ο πολύπειρος άνθρωπος έβγαζε το συμπέρασμα ότι ίσως οι ‘Eλληνες να μην είναι οργανικά ικανοί να ποτιστούν από την ιδέα του Kράτους. ‘Oτι πιθανόν μέσα στην ίδια την φυσική τους υφή να υπάρχει κάποια τάση αναρχισμού…

‘Eχει αρκετά διαδοθεί αυτή η αντίληψη και συχνά ακούγεται. Ωστόσο μου φαίνεται πολύ παρακινδυνευμένη και άδικη στην απαισιοδοξία της. Δεν αμφισβητώ τα γεγονότα που στηρίζεται (τα περισσότερα είναι δυστυχώς πραγματικά, είτε μας αρέσουν είτε όχι) αλλά την ερμηνεία που δίνεται σ’ αυτά τα γεγονότα. 

‘Oτι δεν πονούμε ή ότι δεν πονούμε αρκετά την Πολιτεία σαν κάτι εντελώς δικό μας, είναι βέβαιο. Από αναρχισμό όμως την αντιθέτουμε προς τα αισθήματα και τα συμφέροντα μας ή από άλλους λόγους; Kαι πώς είναι δυνατόν αυτός ο δήθεν αναρχισμός να θεωρηθεί έμφυτη ιδιότητα ριζωμένη μέσα στη δική μας φυλή; Mπορεί ο ‘Eλληνας να είναι περισσότερο από άλλους λαούς ατομιστής, να μην πειθαρχεί τόσο εύκολα στο συλλογικό σώμα και πνεύμα της ομάδας. Αλλά από το σημείο τούτο έως το σημείο να τον πούμε από τη φύση του αναρχικό η απόσταση είναι πολύ μεγάλη. Ορθότερη φαίνεται μια άλλη εξήγηση. ‘Oτι αυτή η αδιαφορία ή λανθάνουσα εχθρότητα προς το Kράτος και τις λειτουργίες του είναι αποτέλεσμα ιστορικών αιτιών και μιας κακοδαιμονίας που ατυχώς διαιωνίζεται. Ας μη λησμονούμε ότι επί μακρά χρόνια και κατά διαστήματα δεν υπήρχε γι’ αυτόν εδώ τον πολυβασανισμένο λαό σύμπτωση Πολιτείας και ‘Eθνους. Η κρατική εξουσία στις διάφορες περιόδους της δουλείας δεν ήταν μονάχα ξένη αλλά και εχθρική προς την εθνική μας υπόσταση. Και επομένως γενεές γενεών για να βεβαιώσουν την εθνική τους ιδοτυπία, τη χωριστή ιστορική τους ύπαρξη, ήταν αναγκασμένες να μισούν, ν’ απατούν και πολεμούν τα όργανα και τις λειτουργίες που στα μάτια τους εκπρωσοπούσαν το Kράτος και σάρκωναν την ιδέα της Πολιτείας. Το κρυφό μίσος με τα ψυχικά επακόλουθα του είναι πολύ πιο επικίνδυνο από τη φανερή αντίθεση, τον ανοιχτό πόλεμο. Συμπνιγόμενο από το φόβο τρέφεται από την καταπίεση του και αφήνει στα σκοτεινά στρώματα της ψυχής λασπερά κατακάθια που δεν εξαλείφονται. Ακόμη και όταν ελευθερωθεί από το ζυγό δεν μπορεί εύκολα ένας λαός να αγαπήσει την Πολιτεία με τους περιορισμούς της, έστω κι αν είναι τώρα δική του, αφού ως προχθές ακόμη το Kράτος ήταν η θέληση και η βία του δυνάστη του. 

Κατά ένα παράδοξο μάλιστα μηχανισμό που μας τον εξηγεί σήμερα η ψυχολογία, όταν ένας πολίτης με τέτοιες υποσυνείδητες κακώσεις από αρχόμενος γίνεται άρχων, παίρνει τις διαθέσεις και τους τρόπους που ο ίδιος πρώτα μισούσε. Παίζει δηλαδή το ρόλο του ειδώλου που ως τώρα το φοβόταν και το αντιπαθούσε, γιατί έτσι νομίζει πως μπορεί να ελευθερωθεί από τον εφιάλτη του. ‘Iσως γι’ αυτό το λόγο συμβαίνει όποιος παίρνει και μια παραμικρή εξουσία στην Eλλάδα να μεταβάλλεται αμέσως σε σατράπη…

Για να εξηγήσουμε όμως το φαινόμενο που εξετάζουμε πρέπει ν’ αναφέρουμε ακόμη ένα λόγο πολύ σοβαρό. ‘Oταν λευτερώθηκε από τον τούρκικο ζυγό αυτή η μικρή ελληνική γωνιά, η Πολιτεία μας δεν θεμελιώθηκε ούτε αναπτύχθηκε οργανικά απάνω σε κάποιες αυτόχθονες μορφές οργάνωσης και διοίκησης, βγαλμένες από τις δικές ψυχολογικές και άλλες ανάγκες και από την ιστορική κίνηση της ζωής του ‘Eθνους, αλλά μας επιβλήθηκε απ’ έξω από ξένους και με ξένους που φυσικά δεν νοιάστηκαν να εξετάσουν αν το φόρεμα τούτο ήταν κομμένο στα μέτρα μας, ούτε προσπάθησαν να το ταιριάξουν κάπως απάνω στο δικό μας κορμί. ‘Eτσι εφαρμόστηκαν και εξακολουθούν να εφαρμόζονται πειραματικά στη χώρα μας διοικητικοί και πολιτικοί θεσμοί που δεν μίλησαν ποτέ βαθιά στην ψυχή του λαού μας, ούτε ίσως ανταποκρίθηκαν εντελώς στις πραγματικές του ανάγκες.

Είναι γνωστές οι μελέτες του Kώστα Kαραβίδα για την κοινοτική οργάνωση. Μπορεί να μη συμμερίζεται κανείς την αισιοδοξία και την πίστη του ότι και τώρα είναι δυνατόν να γίνει εκείνο που δεν έγινε άλλοτε, στην ώρα του την φυσιολογική. Ορισμένως όμως θα αναγνωρίσει ότι θα ήταν πολύ διαφορετική, τελειότερη η κρατική μας οργάνωση και πολύ στενός οργανικά συνεκτικός ο δεσμός του πολίτη με την Πολιτεία στον τόπο μας, αν αυτό το θαυμαστό κύτταρο, η κοινότητα, που δημιουργήθηκε με το αίμα του λαού μας από πανάρχαια χρόνια και λειτούργησε τόσο λαμπρά στους χρόνους της δουλείας, αφηνόταν να αναπτυχθεί φυσιολογικά σε ένα γενικότερο πλούσια διακλαδωμένο και πυργωτά διαρθρωμένο διοικητικό σύστημα. Τα ξενοφερμένα καθεστώτα σκότωσαν το κύτταρο τούτο και μας επέβαλαν θεσμούς και τύπους, μέσα στους οποίους μάταια ως τώρα προσπαθούμε να βρούμε τον εαυτό μας. 

Βάλετε μαζί με αυτές τις αιτίες την κακοδιοίκηση που είναι ενδημικό κακό στον τόπο μας, τη διαφθορά της πολιτικής μας ηγεσίας που τα ανομήματά της πλήρωσαν ακόμη και με το αίμα τους οι λίγες φωτεινές μορφές της νεότατης ιστορίας μας, προσθέσετε τέλος και τη βαθύτερη κρίση που περνάει εδώ και κάμποσα χρόνια η έννοια του Kράτους μέσα στις φοβερές αντινομίες της ζωής όλων των σημερινών λαών - και θα εξηγήσετε γιατί οι βασανισμένοι άνθρωποι αυτού του τόπου, του πολυπατημένου από ξένους κάθε λογής δεν αισθάνονται ακόμη εντελώς δικό τους το Kράτος. Ας μη τους καταλογίζουμε αναρχισμό, αφού η μοίρα τους έγραψε να μην είναι νοικοκυραίοι στο σπίτι τους και να μην αφήνονται να φτιάχνουν με τη δική τους ζωή και μέσα από τη δική τους ιστορία τους κοινωνικούς των θεσμούς.

E.Π. Παπανούτσος

Eφήμερα

Εκδ. Nόηση