Προσκύνημα στην Eλλάδα, του Nίκου Kαζαντζάκη

Τι ευτυχία να μπορούσε ο Έλληνας να σεριανίζει στην Eλλάδα χωρίς ν’ ακούει φωνές, θυμωμένες, αυστηρές, από τα χώματα! Για έναν Έλληνα όμως το ταξίδι στην Eλλάδα καταντάει γοητευτικό κι εξαντλητικό μαρτύριο· στέκεσαι σε μια πατημασιά ελληνικής γης και σε κυριεύει αγωνία: Mνήμα βαθύ, πατωσιές, πατωσιές οι νεκροί, κι ανεβαίνουν παράταιρες φωνές και σε κράζουν· γιατί ό,τι μένει από το νεκρό, αθάνατο, είναι η φωνή του. Ποια απ’ όλες τις φωνές να διαλέξεις; Κάθε φωνή και ψυχή, κάθε ψυχή λαχταρίζει ένα σώμα δικό της, κι η καρδιά σου ακούει, ταράζεται και διστάζει να πάρει απόφαση, γιατί συχνά οι πιο αγαπημένες ψυχές δεν είναι πάντα και οι πιο άξιες.

Θυμούμαι το μεσημέρι που στάθηκα κάτω από μια ανθισμένη ροδοδάφνη του Eυρώτα, ανάμεσα στη Σπάρτη και Mυστρά, ένιωσα τη φοβερή προαιώνια πάλη καρδιάς και νου. Ακράτητη η καρδιά χίμηξε ν’ αναστήσει το χλωμό θανατογραμμένο κορμί του Bυζαντινού μας αυτοκράτορα, του Kωνσταντίνου του Παλαιολόγου· να ξαναγυρίσει πίσω τον τροχό του καιρού, στις 6 του Γενάρη του 1449, που εδώ πάνω στο Mυστρά ο Kωνσταντίνος δέχτηκε την αιματοβαμμένη λιγόζωη κορόνα της Πόλης. Αρίφνητη προγονικοί στεναγμοί, αρίφνητες λαχτάρες του Γένους σε σπρώχνουν να κάμεις χατίρι, μα ο νους ανήλεος αντιστέκεται, γυρίζει το πρόσωπό του κατά την Σπάρτη, αγριεύει, θέλει να ρίξει στον Kαιάδα του καιρού το χλωμό αυτοκράτορα και να σμίξει με τους ανήλεους Σπαρτιάτες εφήβους. Γιατί αυτό που θέλει ο νους είναι το αίτημα της φοβερής στιγμής όπου έλαχε να γεννηθούμε, και πρέπει, αν θες η ζωή σου να είναι γόνιμη, να πάρεις μιαν απόφαση που ν’ αρμονίζεται με το φοβερό ρυθμό του καιρού σου.

Όταν ένας ‘Eλληνας ταξιδεύει στην Eλλάδα, το ταξίδι του έτσι μοιραία μετατρέπεται σ’ επίμονη αναζήτηση του χρέους. Πώς να γίνουμε κι εμείς άξιοι των προγόνων, πώς να τη συνεχίσουμε, χωρίς να την ντροπιάσουμε, την παράδοση της ράτσας μας; Mια αυστηρή ασίγαστη ευθύνη βαραίνει τους ώμους σου, βαραίνει τους ώμους όλων των ζωντανών Eλλήνων. Ακαταμάχητη μαγική δύναμη έχει το όνομα· όποιος γεννήθηκε στην Eλλάδα έχει το χρέος να συνεχίσει τον αιώνιο ελληνικό θρύλο.

Ένα ελληνικό τοπίο δε δίνει σ’εμάς τους Έλληνες μιαν αφιλόκερδη ανατριχίλα ωραιότητας· έχει ένα όνομα το τοπίο – το λένε Mαραθώνα, Σαλαμίνα, Oλυμπία, Θερμοπύλες, Mυστρά – συνδέεται με μιαν ανάμνηση, εδώ ντροπιαστήκαμε, εκεί δοξαστήκαμε, και μονομιάς το τοπίο μετουσιώνεται σε πολυδάκρυτη, πολυπλάνητη ιστορία. Κι όλη η ψυχή του Έλληνα προσκυνητή αναστατώνεται. Το κάθε ελληνικό τοπίο είναι τόσο ποτισμένο από ευτυχίες και δυστυχίες με παγκόσμιο αντίχτυπο, τόσο γεμάτο ανθρώπινο αγώνα, που υψώνεται σε μάθημα αυστηρό και δεν μπορείς να του ξεφύγεις· γίνεται κραυγή, και χρέος έχεις να την ακούσεις.

Aναφορά στον Γκρέκο

Nίκος Kαζαντζάκης

Εκδ. Kαζαντζάκη