Για την παιδεία του Έθνους, Ε. Παπανούτσος

 «Αφαιρέσαμε απὸ την παιδεία του Έθνους το στοιχείο που μπορεί να γίνει ο καλύτερος άξονάς της και που δικαιολογημένα πρέπει νά είναι το καμάρι μας: τήν ιδέα της ακατάλυτης διάρκειας, της αδιάσπαστης συνέχειας που παρουσιάζει αυτὸς ο μικρὸς και βασανισμένος λαὸς στη μακρὰ και γεμάτη απὸ ωραιες σελίδες πνευματική του ιστορία. Και αλήθεια αναμφισβήτητη και χρέος εθνικὸ απὸ τα πρώτα είναι να τονίζουμε στις γενεὲς που έρχονται, για να πάρουν τη θέση τους μέσα στον εθνικὸ στίβο, ότι ποτὲ δεν έπαψε αυτὴ η φυλὴ να υπάρχει και να εκδηλώνεται πνευματικὰ με πρόσωπα και έργα αξιόλογα. Ότι σε όλες τις φάσεις του ιστορικοῦ βίου της τραγούδησε, ερεύνησε και στοχάστηκε, έγραψε και φιλοσόφησε, ζωγράφισε έπλασε κ᾿ έχτισε, δηλαδὴ έζησε και πνευματικὰ καταξίωσε τη ζωή της, όπως ζουν και πνευματικὰ καταξιώνουν τη ζωὴ τους οι λαοὶ που έχουν κα δημιουργούν παράδοση... Τὸ άμεσο εθνικὸ παρελθὸν στην πνευματική μας ιστορία διαγράφεται με μία φοβερὴ για τις συνέπειές της μονοκοντυλιά. Αφήνοντας την αρχαία Ελλάδα διασκελίζουμε βιαστικὰ και με συγκατάβαση δέκα αιώνες βυζαντινής ιστορίας και αποστρέφοντας το πρόσωπο με συναίσθημα πικρίας απὸ τους χρόνους της Φραγκοκρατίας και της Τουρκοκρατίας, προσπαθούμε να ξαναβρούμε τον μετὰ το Εικοσιένα ελεύθερο εαυτό μας μέσα απὸ την ιταλική, την αγγλική, τη γαλλικὴ και τη γερμανικὴ Επιστήμη και Φιλοσοφία των τετρακοσίων τελευταίων ετών. Να ξανακολλήσομε στην Ευρώπη γίνεται η έγνοια μας και αγωνιζόμαστε να ανακουφίσουμε τον πληγωμένο μας εθνικὸ εγωισμὸ με την προσπάθεια να αποδείξομε, ότι οι προχωρημένοι στον πολιτισμὸ Ευρωπαῖοι οφείλουν τα φώτα τους στους αρχαίους μας προγόνους. Πώς δημιουργήθηκε, και ιδίως πώς διαδόθηκε και έπιασε αυτὸς ο μύθος; πώς η ελεύθερη μετὰ την εθνικὴ αποκατάσταση πατρίδα έπεσε σ᾿ αυτὴ τη θανάσιμη πλάνη και έκανε την ασύγγνωστη αδικία να σκίσει με τα ίδια της τα χέρια τόσες εκατοντάδες λαμπρών σελίδων, με αποτέλεσμα να ακρωτηριάσει την πνευματική της ιστορία. Ένα πάντως είναι βέβαιο: ότι το κακὸ έγινε, ότι η πλάνη εξακολουθεί σε πολλούς να υπάρχει.»

Ευάγγελος Παπανούτσος

Νεοελληνικὴ Φιλοσοφία, Ἀθῆναι-Βασικὴ Βιβλιοθήκη τόμος 35